ชาวบ้านซาวหลวง ต.บ่อสวก อ.เมืองน่าน จ.น่าน มีการทอผ้าเป็นเครื่องนุ่มห่ม ไว้ใช้สอยในครัวเรือนมาตั้งแต่เดิม โดยมีผ้าที่เป็นลายเอกลักษณ์ อย่างลายน้ำไหล ลายม่าน ลายป้อง และลายที่สะท้อนอัตลักษณ์ของชุมชน ผ้าลายบ่อสวก เป็นลายผ้าที่แกะมาจากลายปั้นแปะบนปากหม้อปากไหที่ขุดพบในแหล่งเตาเผาโบราณ โดยเชื่อกันว่าผ้าลายบ่อสวกจะนำมาซึ่งความมั่งคั่งเจริญรุ่งเรืองแก่ผู้ที่ได้สวมใส่ ประกอบด้วยการทอผ้าฝีมือประณีต ผ้าทอบ้านซาวหลวง จึงสร้างชื่อให้เป็นที่รู้จักทั้งเมืองไทยและต่างประเทศ
นางวัลลภา อินผ่อง รองประธานวิสาหกิจชุมชนกลุ่มทอผ้าบ้านซาวหลวง เล่าว่า สตรีในชุมชนบ้านซาวหลวง ส่วนใหญ่มีความรู้ด้านการทอผ้า เพราะได้สืบทอดภูมิปัญญามาจาก แม่ ย่า ยาย จากรุ่นสู่รุ่น เมื่อว่างจากงานหลักการเกษตร ก็จะทอผ้าไว้สวมใส่ในครอบครัว จึงได้มีการหารือกันว่าการทอผ้านี้ น่าจะสร้างรายได้ให้กับผู้คนในพื้นที่ นำมาสู่การก่อตั้งกลุ่มทอผ้าบ้านซาวหลวง ในปี 2527
แต่ถึงแม้ภูมิปัญญาท้องถิ่นของบ้านซาวหลวงจะทอผ้าสวยมีคุณภาพ แต่ก็ยังขาดจุดเด่น โดยเมื่อปี 2540 กรมศิลปากรได้มาขุดเจอเตาเผาโบราณที่ใช้สำหรับเผาเครื่องปั้นดินเผา แหล่งเครื่องปั้นดินเผาสมัยโบราณที่มีอายุกว่า 700 ปี ในตำบลบ่อสวก จึงก่อเกิดแนวคิดการทำผ้าลายบ่อสวก สร้างอัตลักษณ์ของชุมชนขึ้นมา ผสมผสานกับลายดั้งเดิม สร้างเรื่องเล่าให้เห็นภาพใกล้เคียงกับตำนานมากที่สุด จนกลายเป็นเอกลักษณ์ที่มีเฉพาะบ้านซาวหลวง พัฒนาแปรรูปผ้าทอ นำลายผ้าซิ่นมาออกแบบเป็นการใช้ร่วมกับผลิตภัณฑ์ต่างๆ เป็นสินค้าหลากหลาย มีทั้ง เสื้อ เสื้อคลุม ผ้าขาวม้า ผ้าปูโต๊ะ ผ้าม่าน ผ้าปูเตียง ให้ตอบโจทย์ความต้องการลูกค้า ช่วยขยายตลาดใหม่ๆ สร้างรายได้เพิ่มขึ้นนอกเหนือจากอาชีพหลักทางการเกษตรและได้องค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (องค์การมหาชน)
โดยสำนักงานพื้นที่พิเศษ 6 หรือ อพท.น่าน เข้ามาสนับสนุนจนทำให้เกิดแบรนด์ ‘น่านเน้อเจ้า’ ซึ่งเป็นผลิตภัณฑ์ผ้าทอเมืองน่านที่มาจาก 4 กลุ่ม คือ 1. กลุ่มทอผ้าโฮงเจ้าฟองคำ ตำบลในเวียง 2. กลุ่มท่อผ้าบ้านซาวหลวง ตำบลบ่อสวก 3. กลุ่มทอผ้าบ้านนาปงพัฒนา ตำบลบ่อสวก 4. กลุ่มส่งเสริมอาชีพบ้างเชียงราย ตำบลดู่ใต้ ร่วมสร้างพลังและการจดจำในผลิตภัณฑ์ของฝากของที่ระลึกให้กับสินค้าพื้นเมืองจังหวัดน่าน สะท้อนอัตลักษณ์ผ่านลวดลายบนผืนผ้า โดยมีจุดเด่นทั้งเรื่องการรวมกลุ่มของสตรีแม่บ้าน ที่พัฒนางานอดิเรกให้กลายเป็นอาชีพ ช่วยสร้างรายได้ ที่สำคัญเป็นการส่งต่อคุณค่านำมาสู่เศรษฐกิจสร้างสรรค์ จนได้รับรางวัล PATA Gold Awards 2020 ประเภทรางวัล Women Empowerment Initiative จากสมาคมการท่องเที่ยวแห่งเอเชียแปซิฟิก ยิ่งทำให้เป็นที่รู้จักมากขึ้นทั้งในประเทศ และเป็นที่สนใจของชาวต่างชาติ
และในปัจจุบันได้ยกระดับโรงทอผ้าเป็นสถานที่ท่องเที่ยวเรียนรู้เรื่องราวของผ้าทอโบราณลายอื่น ๆ ของเมืองน่าน ที่นักท่องเที่ยวสามารถเรียนรู้ตั้งแต่กระบวนการขั้นแรก คือการปลูกฝ้ายและเก็บดอกฝ้ายออร์แกนิค รวมทั้งกระบวนการผลิตเส้นด้าย แต่งแต้มสีสันลงบนเส้นด้าย บอกเล่า สะท้อนอัตลักษณ์ท้องถิ่น ผ่านลวดลายผ้า ด้วยความประณีตบรรจงทอผ้า เป็นผ้าลายยกดอก ผ้าลายคำเคิบ ผ้าทอมือลายม่านบ่อสวก ที่ล้วนทอด้วยจิตวิญญาณผ่านเรื่องราวบนเนื้อผ้าของชุมชน ที่ได้ชื่อว่าผลิตผ้าทอมากที่สุดแห่งหนึ่งของเมืองน่าน
จากงานอดิเรกในยามว่าง ปัจจุบันกลุ่มสตรีในหมู่บ้านซาวหลวง ได้นำภูมิปัญญาการทอผ้าพื้นเมือง มารังสรรค์ลวดลายสะท้อนอัตลักษณ์ และส่งต่อคุณค่าทางศิลปวัฒนธรรมให้คนรักผ้าทอ ผ่านกิจกรรมการท่องเที่ยวเพื่อเรียนรู้ สืบสานภูมิปัญญาท้องถิ่นให้คงอยู่ ควบคู่กับอาชีพ และรายได้อย่างยั่งยืน
